ศาสตราจารย์สัญญา  ธรรมศักดิ์

ประวัติและผลงาน

          ศาสตราจารย์สัญญา  ธรรมศักดิ์  เกิดเมื่อวันที่  ๕   เมษายน  พ.ศ.  ๒๔๕๐  ที่บ้านข้างวัดอรุณราชวราราม  บางกอกใหญ่  ธนบุรี  เป็นบุตรของมหาอำมาตย์ตรี  พระยาธรรมสาร  เวทย์วิเศษภักดี  วัตตาพิริยพาหะ  (ทองดี  ธรรมศักดิ์)  กับคุณหญิงชื่น  ธรรมศักดิ์เข้ารับการศึกษาที่โรงเรียนอัสสัมชัน ปี ๒๔๕๗ สำเร็จชั้น ๖ อังกฤษ (มัธยมบริบูรณ์) ปี ๒๔๖๘ ได้ศึกษาต่อที่โรงเรียนกฎหมายกระทรวงยุติธรรม จำนวน ๓ ปี จึงสำเร็จเป็นเนติบัณฑิต ในปี ๒๔๗๑ ในปีต่อมาจึงสอบแข่งขันได้คะแนนสูงสุดและได้ทุนเล่าเรียน “รพีบุญนิธิ”  ไปศึกษาวิชากฎหมายตอในประเทศอังกฤษเป็นเวลา ๓ ปี สอบได้ตามหลักสูตรเนติบัณฑิตอังกฤษเมื่อปี ๒๔๗๕ นอกจากนี้ระหว่างที่อุปสมบทอยู่ที่วัดเบญจมบพิตร สามารถสอบไล่ได้นักธรรมชั้นตรีเป็นที่ ๑ จากนั้นสมรสกับท่านผู้หญิงพะงา ธรรมศักดิ์ (เพ็ญชาติ)  เมื่อวันที่ ๑๓ พฤศจิกายน ๒๔๗๗ มีบุตรด้วยกัน ๒ คน คือ นายชาติศักดิ์ ธรรมศักดิ์ และนพ.จักรธรรม ธรรมศักดิ์                                                                                      

          เข้ารับราชการเมื่อวันที่ ๑ สิงหาคม ๒๔๖๘ ในตำแหน่งนักเรียนล่าม กรมบัญชาการ (กองล่าม) กระทรวงยุติธรรม เนื่องจากมีความตั้งใจจะเป็นตุลาการตามอย่างบิดา จึงเริ่มตั้งแต่เป็นผู้พิพากษาฝึกหัดไต่ไปจนถึงตำแหน่งสูงสุดเป็นปลัดกระทรวงยุติธรรม ปี ๒๔๙๖ เป็นผู้พิพากษาศาลฎีกา ปี ๒๕๐๑ เป็นประธานศาลฎีกา ปี ๒๕๐๖ และเกษียณอายุในปี ๒๕๑๐           

          หากมองเห็นความเกี่ยวพันกับการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์เป็นประมุข อำนาจอธิปไตยทั้งเนติบัญญัติ บริหาร และตุลาการ ศาสตราจารย์สัญญา ธรรมศักดิ์ ล้วนแล้วแต่เคยเข้าไปมีส่วนเกี่ยวข้องด้วยทั้งสิ้น เช่น รองประธานสภานิติบัญญัติทำหน้าที่สภาร่างรัฐธรรมนูญ นายกรัฐมนตรี ประธานศาลฎีกา ประธานองคมนตรี ซึ่งเป็นตำแหน่งที่สำคัญมาก เพราะต้องเป็นผู้ที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวไว้วางพระราชหฤทัยเป็นอย่างสูงจึงจะดำรงตำแหน่งนี้ได้

        ในขณะที่ศาสตราจารย์สัญญา  ธรรมศักดิ์  ดำรงตำแหน่งเป็นช่วงที่นิสิต  นักศึกษา และกลุ่มพลังต่าง ๆ  ได้เรียกร้อง และสร้างความกดดันต่อรัฐบาลโดยตลอด   จนกระทั่งศาสตราจารย์สัญญา ธรรมศักดิ์  ต้องลาออกจากตำแหน่งนายกรัฐมนตรีไปคราวหนึ่งเมื่อวันที่  ๒๒  พฤษภาคม  พ.ศ.  ๒๕๑๗  แต่ได้รับการยืนยันจากสถาบันนิติบัญญัติแห่งชาติให้ดำรงตำแหน่งต่อไปอีกครั้งหนึ่งจนกระทั่งการร่างรัฐธรรมนูญ  ซึ่งเป็นภารกิจสำคัญของรัฐบาลได้เสร็จสิ้นลง  คณะรัฐบาลของศาสตราจารย์สัญญา  ธรรมศักดิ์  จึงได้สิ้นสุดลงเมื่อวันที่  ๒๖  มกราคม  พ.ศ.  ๒๕๑๘ ด้วยความสนใจในเรื่องพระพุทธศาสนา  หลังจากศึกษาที่ประเทศอังกฤษแล้ว  ก็เป็นหนึ่งในสามบุคคลที่เริ่มก่อตั้งพุทธสมาคมแห่งประเทศไทย  (เดิมชื่อว่าพุทธธรรมสมาคม)  ขึ้นในปี  พ.ศ.  ๒๔๗๗  โดยท่านดำรงตั้งแต่เลขานุการสมาคมจนถึงนายกสมาคม ฯ  นอกจากนี้ในช่วงเวลาหนึ่งท่านยังได้รับเลือกจากนานาชาติให้เป็นรองประธานองค์การพุทธศาสนิกสัมพันธ์แห่งโลก  (พ.ส.ล.)  ทำหน้าที่แทนประธานองค์การ ฯ  อีกด้วย  และในปี  พ.ศ.  ๒๕๒๗ ท่านก็ได้รับเลือกให้เป็นประธานองค์การฯ                                         

          ด้านชีวิตส่วนตัว  ศาสตราจารย์สัญญา  ธรรมศักดิ์  เป็นคนที่ชอบเข้าวัดเป็นอย่างมาก  และชอบเข้าไปในที่สงบสติอารมณ์ในวัด  โดยเฉพาะในวันเบญจมบพิตรที่ท่านเคยบวช  ท่านถือว่าศีลธรรมเป็นสิ่งสำคัญมาก  จนบางครั้งมีคนเรียกท่านว่า  หลวงตา

          ศาสตราจารย์สัญญา  ธรรมศักดิ์  มีคุณธรรมที่ควรยึดถือเป็นแบบอย่างหลายประการ  ดังนี้

          ๑. เป็นผู้ใฝ่เรียนใฝ่รู้และขยันหมั่นเพียร  จะเห็นว่า  ตั้งแต่วัยศึกษาเป็นต้นมา  ท่านจะเป็นคนที่ตั้งใจศึกษาเล่าเรียน  ขยันหมั่นเพียร  ศึกษาค้นคว้าเพิ่มเติมอย่างสม่ำเสมอ  จนผลการเรียนออกมาเป็นที่น่าพอใจเป็นอย่างมาก  เช่น  สอบแข็งขันได้คะแนนสูงสุด  และได้รับทุนเล่าเรียนระพีมูลนิธิไปศึกษาวิชากฎหมายที่ประเทศอังกฤษ  สอบไล่ได้นักธรรมชั้นตรีได้เป็นอันดับที่  ๑  เป็นต้น                                                                                                

          ๒. เป็นผู้ที่ทรงคุณธรรม  โดยเฉพาะเรื่องเมตตาและความซื่อสัตย์สุจริต 

          ๓. เป็นผู้ที่มีความคิดริเริ่มสร้างสรรค์  ดังจะเห็นจากการคิดริเริ่มก่อตั้งพุทธสมาคมแห่งประเทศไทย  เพื่อให้เป็นหน่วยงานที่ทำหน้าที่เผยแผ่พระพุทธศาสนาให้กว้างขวางออกไป