นันทิวิสาลชาดก

          ความเป็นมา พระพุทธเจ้าเมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงพระปรารภคำเสียดสีของภิกษุเหล่าฉัพพัคคีย์ ตรัสพระธรรมเทศนานี้มีคำเริ่มต้นว่า  มนฺญฺญเมว  ภาเสยฺย  ดังต่อไปนี้
          สมัยนั้น ภิกษุฉัพพัคคีย์ทะเลาะกัน พากันด่าว่าเสียดสีภิกษุที่มีศีลบริสุทธิ์ ด่าด้วยอักประการต่าง ๆ ภิกษุทั้งหลายจึงพากันกราบทูลความนั้นแด่พระพุทธเจ้า ๆ จึงรับสั่งให้ภิกษุฉัพพัคคีย์มาเฝ้า ตรัสถาม เมื่อทราบความจริงแล้วจึงทรงตำหนิโทษ แล้วตรัสสอนว่า ขึ้นชื่อว่าคำหยาบมีแต่จะทำความพินาศให้แม้แต่สัตว์เดรัจฉานก็ไม่ชอบใจคำหยาบเช่นเดียวกัน แล้วจึงทรงนำอดีตนิทานมาตรัสเล่า ดังนี้
          ในอดีตกาลพระเจ้าคันธารราชครองราชสมบัติในนครตักสิลาแคว้นคันธารพระโพธิสัตว์ถือกำเนิดเป็นโคของพราหมณ์คนหนึ่งซึ่งได้มาตั้งแต่ที่โคนั้นเป็นโคหนุ่มและตั้งชื่อว่านันทิวิสาลพราหมณ์ได้ให้ความรักและเลี้ยงดูโคนันทิวิสาลอย่างดีประดุจเป็นบุตรคนหนึ่ง เมื่อโคเติบใหญ่ขึ้นก็มีความคิดว่า พราหมณ์ได้ให้การอุปถัมภ์เลี้ยงดูตนเป็นอย่างดียิ่ง สมควรจะทำการตอบแทนบ้าง วันหนึ่ง โคนันทิวิสาลจึงแจ้งความประสงค์แก่พราหมณ์และให้พราหมณ์ไปท้าพนันโควินทกเศรษฐีว่าโคนันทิวิสาลสามารถลากเกวียนที่ผูกติดต่อกันไปได้ต้องร้อยเล่มเกวียน พราหมณ์จึงไปท้าพนันกับเศรษฐีด้วยทรัพย์พันหนึ่ง เมื่อตกลงกันแล้วเขาจึงเอาเกวียนบรรทุกด้วยทราย กรวดและก้อนหินเต็มทั้งร้อยเล่มแล้วตั้งเป็นแถวผูกเชือกขันชะเนาะให้ติดเนื่องกันเป็นคันเดียว เสร็จแล้วก็อาบน้ำให้โคนันทิวิสาล ประพรมด้วยกระแจะจันทร์เจิมและคล้องด้วยพวงมาลัยที่คอ เทียมโคตัวเดียวที่แอกเกวียนเล่มแรก ส่วนตนเองก็ขึ้นนั่งที่แอกเกวียน แล้วยกปฏักขึ้นตวาดด้วยคำหยาบเป็นต้นว่า เฮ้ยเจ้าโคโกง เจ้าจงลากไป เฮ้ยเจ้าโคโกง เจ้าจงพาไปให้ได้ โคนันทิวิสาลได้ยินเช่นนั้นจึงคิดว่าท่านพราหมณ์นี้เรียกเราผู้ไม่โกงเลยว่าเป็นผู้โกง จึงยืนเฉยเสีย พราหมณ์จึงแพ้พนันเศรษฐีจำต้องนำทรัพย์หนึ่งพันมาให้
          เมื่อกลับถึงบ้านก็นอนเศร้าโศกอยู่ ส่วนโคนันทิวิสาลเมื่อกลับมาถึงบ้านเห็นพราหมณ์เศร้าโศกเช่นนั้น จึงเข้าไปหาแล้วกล่าวว่า ท่านพราหมณ์ ตลอดเวลาที่เราอยู่ที่นี้ ท่านให้ได้การเลี้ยงดูเราอย่างดี และเราก็ไม่เคยกระทำความเดือดร้อนรำคาญใด ๆ ให้แก่ท่าน ไฉนท่านจึงกล่าวว่าเราเป็นผู้โกงไปได้ เอาเถอะ ท่านจงไปท้าพนันกับเศรษฐีอีกครั้งหนึ่งและอย่าเรียกเราว่าเป็นโคโกงอีกเลย พราหมณ์ได้ฟังดังนั้นแล้วจึงไปท้ากับเศรษฐีด้วยทรัพย์เป็นทวีคูณ เมื่อถึงวันที่กำหนดได้ผูกเกวียนร้อยเล่มให้ติดเป็นเล่มเดียวกัน ประดับตกแต่งโคแล้วเทียมเข้าที่แอกเกวียนเล่มต้นนั้น เมื่อเทียมเสร็จแล้วจึงขึ้นนั่งที่เอกเกวียนแล้วลูบหลังโคพร้อมกล่าวว่า พ่อมหาจำเริญ จงลากไป พ่อมหาจำเริญ จงฉุดไปเถิด ฝ่ายโคนันทิวิสาลได้ยินเช่นนั้น ก็สามารถลากเกวียนร้อยเล่มนั้นจากเกวียนที่อยู่ท้ายสุดไปตั้งอยู่ที่ตรงเกวียนเล่มต้นตั้งอยู่ได้ ทำให้พราหมณ์ชนะพนันเศรษฐีได้ทรัพย์ถึงสองพันและมหาชนเป็นอันมากก็ได้ให้ทรัพย์แก่โคนันทิวิสาลและทรัพย์นั้นก็ตกเป็นของพราหมณ์เช่นเดียวกัน

          คติธรรมจากนันทิวิสาลชาดก
          บุคคลเมื่อจะพูดเจรจากับใคร ๆ ควรจะพูดเจรจาแต่คำที่เว้นโทษ ๔ ประการได้แก่ พูดเท็จ พูดคำหยาบ พูดส่อเสียด และพูดเพ้อเจ้อ ควรพูดด้วยถ้อยคำที่อ่อนหวาน น่าชอบใจ ไพเราะเสนาะโสต น่ารักใคร่เท่านั้น